50 jaar helmplicht voor bromfietsers

Het onderstaande artikel is geschreven voor het maandblad Filatelie, en in het nummer van februari 2025 daarvan gepubliceerd onder de titel "Veiligheid op twee wielen: een halve eeuw helmplicht bij de bromfiets".

Sinds 1 januari 2023 is het ook voor berijders van snorfietsen verplicht om een valhelm te dragen. Eigenlijk een vreemde actie, want de snorfiets is juist geïntroduceerd voor mensen die geen helm wilden dragen toen de helmdraagplicht voor bromfietsen ingevoerd werd. Als tegenprestatie voor de vrijstelling moesten ze wel de lagere maximumsnelheid (25 km/u tegen 40 km/u voor een brommer) accepteren.

We zouden haast vergeten dat het vroeger niet verplicht was om een valhelm te dragen. Hoewel valhelmen al sinds de 20-er jaren van de vorige eeuw bestaan werden ze in die tijd vrijwel alleen maar gebruikt door motorsporters. Motorrijders op de openbare weg vonden een pet of een leren vliegenierskap meestal wel voldoende. De eerste helmdraagplicht op de openbare weg was waarschijnlijk die van het Engelse leger, dat in 1941 zijn ordonnansen (daar "despatch riders" genoemd) al verplichtte om een valhelm op te zetten.
Toen na de 2e wereldoorlog meer en meer mensen zich een motorfiets als vervoermiddel konden veroorloven nam ook het gebruik van valhelmen toe. Vaak was dit als reactie op ernstige ongelukken van motorrijdende familieleden of kennissen.

Postzegel Sao Tomé e Principe met slachtoffer van een motorongeluk

Maar zolang het niet verplicht was droeg lang niet iedereen vrijwillig een helm. Dat dit maatschappelijk geaccepteerd werd blijkt bijvoorbeeld uit deze roodfrankering uit 1963, waarop een dame vrolijk zonder helm op een scooter met zijspan rijdt.

Roodfrankering met dame op scooter zonder helm

Ongetwijfeld hadden de niet-helmdragers daar allemaal een voor henzelf zwaarwegende reden voor. Vaak werd genoemd dat een helm hun kapsel zou ruïneren, maar je kunt je afvragen of dat niet ook geldt voor de rijwind, ook op brommersnelheid. Voor velen, en vooral jongeren, zal de belangrijkste reden geweest zijn dat een helm dragen niet stoer (of zoals het tegenwoordig heet niet "cool") is.

Postzegel Nederland met 60-er jaren jongeren zonder helm op een brommer
Leker zonder helm....

Dit werd ongetwijfeld versterkt door TV-series en films, waarin de stoere jongens meestal zonder helm rondreden.

Postzegel Guiné-Bissau met J.P. Belmondo           Postzegel Tanzania met Elvis

Stoere filmsterren gaven het verkeerde voorbeeld

Ook het argument dat een helm in de weg zit is niet echt sterk, gezien het feit dat motoragenten in het algemeen hun helm gewoon ophouden bij kortdurende hulp-taken en er dus blijkbaar geen last van hebben.

Japanse briefkaart met agenten die kinderen helpen oversteken

Postzegel DDR met motoragent die de weg wijst Postzegel Italië met motoragent bij ongeluk

Pas op 1 januari 1972 werd het in Nederland voor berijders en passagiers van motoren verplicht om een valhelm te dragen. Drie jaar later, vanaf 1 januari 1975, gold de helmdraagplicht ook voor berijders en passagiers van bromfietsen. Inmiddels dus precies 50 jaar geleden.
Om de geesten rijp te maken voor de helmdraagplicht voerde Veilig Verkeer Nederland al voor de ingangsdatum actie, zoals blijkt uit deze roodfrankering.

Roodfrankering VVN ter promotie van valhelmgebruik

Ook voor die tijd werd de valhelm al gepromoot, maar vaak was dit met commerciële motieven.

Roodfrankering met reclame voor Starlight valhelmen

Ook in andere landen werd op zegels en poststempels aandacht besteed aan valhelmen. Zoals op Cyprus, waar in 1986 een verkeersveiligheidscampagne werd gevoerd om onder andere het belang van het gebruik van veiligheidsgordels en helmen te benadrukken.

Postzegel Cyprus ter promotie van valhelmgebruik

Ook Tonga voerde zo'n campagne in 1991, met voor de valhelm de wervende slogan "Crash helmets save lives". Blijkbaar vond men dit een van de belangrijkste aandachtspunten, gezien de keuze van juist dit onderwerp op de extra tabs tussen de zegels!

Postzegelstrip Tonga ter promotie verkeersveiligheid, o.a. van valhelmgebruik

In 1986 gebruikte Zwitserland een vlagstempel met de toepasselijke slogan "Slimme koppen beschermen zich".

Zwitserse brief met vlagstempel ter promotie van valhelmgebruik

Omdat Zwitserland officieel 3-talig is, is het stempel er ook in meerdere talen. Hier een fraai voorbeeld van de Italiaanse versie, gebruikt op een poststuk met een zegel dat het gebruik van veiligheidshelmen op de bouwplaats bepleit.

Zwitserse postzegel met vlagstempel ter promotie van valhelmgebruik

Recent gaf Vietnam nog een serie van 4 zegels met thema verkeersveiligheid uit, en ook daarin zat een zegel met de aanbeveling een helm te dragen.

Vietnamese postzegel ter promotie van valhelmgebruik

Op postzegels is ook de ontwikkeling van de valhelm mooi te volgen. Het begon met simpele helmen die alleen de bovenste helft van het hoofd beschermden, tegenwoordig vaak ietwat spottend aangeduid als "pothelm". Deze waren in eerste instantie gemaakt van natuurlijke materialen als canvas, kurk en leer, later in combinatie met een kunststof buitenschaal.

Postzegel Eiland Man met voorbeeld van een zeer vroege valhelm van kurk en leer

Pas in 1954 werd de bescherming uitgebreid naar de zij- en achterkant van het hoofd, met een helm bedacht door de Amerikaanse firma Bell. Dit ontwerp was gebaseerd op de helmen die militaire jachtvliegers droegen en werd daarom aangeduid als "jet-style", later kortweg jethelm genoemd. Terwijl de verbeterde helm in de auto- en motorsport als snel ingeburgerd raakte, duurde het in het dagelijks verkeer tot midden 60-er jaren. Om mond en neus te vrijwaren van binnendringend vuil en ongedierte werden deze, net als de pothelmen, vaak gedragen in combinatie met een monddoek, en een stofbril voor de ogen.

Postzegel Eiland Man met voorbeeld van gezichtsbescherming bij ouderwetse valhelmen

In 1968 was het weer Bell dat met een innovatie kwam: de "full face" helm, bij ons beter bekend als integraalhelm, die ook de voorkant van het gezicht beschermt. Door het "kijkgat" af te dekken met een transparant vizier zijn ook mond, neus en ogen beschermd tegen vuil, wind en regen en andere ongemakken.
Uiteraard stopte de ontwikkeling van de valhelm daar niet mee. Sinds die tijd zijn er enorme verbeteringen doorgevoerd op het gebied van bescherming, draagcomfort, ventilatie en aerodynamica. Dat een goede en juist gebruikte valhelm een zeer nuttig beschermingsmiddel is blijkt dagelijks in het verkeer, maar vooral in de motorsport waar coureurs angstaanjagende crashes zonder problemen overleven.

Postzegels Eiland Man met voorbeeld van een vroege en huidige integraalhelm
Een vroege integraalhelm (links) en een moderne (rechts)

Net als bij het rijden op gemotoriseerde tweewielers zit ook bij het drukken van postzegels een ongeluk in een klein hoekje.... Israël heeft in 1966 een serie van 5 zegels uitgegeven met als thema "Road Safety". Op een van deze zegels staat een gestileerde scooterrijder met een opvallend roze helm afgebeeld.

Postwaardestuk Israel met postzegel van een scooterrijder met valhelm

En juist bij deze zegel is bij een beperkt aantal vellen door een fout uitgerekend de helm van een scooterrijder weggevallen. Uiteraard is dit nu een veel gezocht item onder verzamelaars.

Postzegel Israel met scooterrijder met ontbrekende valhelm

 

Paul Essens

 

Naar boven   -   Terug naar vorige pagina   -   Home